Miejscowe leczenie bólu gardła – jak wybrać odpowiedni lek?

Ostre zapalenie gardła

Warto kolejny raz podkreślić statystyki – według wytycznych postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach dróg oddechowych Narodowego Programu Ochrony Antybiotyków, aż 90-95% przypadków ostrego zapalenia gardła u osób dorosłych jest wywołane zakażeniem wirusowym, u dzieci – w 70-85% [1]. Dlatego też, pacjenci, ale przede wszystkim  farmaceuci, powinni mieć świadomość, że podstawowym postępowaniem w infekcji wirusowej jest leczenie objawowe bólu gardła. Dopiero symptomy jak silny ból gardła z trudnościami w połykaniu, gorączka > 39 ⁰C, nudności i wymioty najprawdopodobniej świadczą o zakażeniu bakteryjnym i w takim przypadku rzeczywiście konieczne jest zalecenie pacjentowi pilnej konsultacji z lekarzem.

Na rynku dostępna jest  szeroka gama  produktów leczniczych do stosowania miejscowego, zawierające różne substancje lecznicze. Leki objawowe do stosowania miejscowego są optymalnym wyborem dla pacjentów z typowym „przeziębieniem” na tle wirusowym, ale mogą być zalecane również jako leczenie wspomagające antybiotykoterapię u pacjentów z anginą  (np. w przypadku, gdy ból jest bardzo silny, a pacjent dopiero rozpoczyna antybiotykoterapię).

Czytaj również: Ból gardła – czym leczyć w oparciu o Evidence Based Medicine

Który lek i jaka forma najlepsza?

Ze względu na powszechność problemu i dużą ilość preparatów warto przypomnieć jakie substancje lecznicze występują w popularnych produktach do stosowania na ból gardła i co je odróżnia.  Zanim omówione zostaną substancje czynne występujących w tych lekach, pozostaje jeszcze jedna, bardzo istotna kwestia – wybór odpowiedniej postaci leku. Środki na ból gardła są dostępne w postaci pastylek, tabletek do ssania lub płynów do płukania. Jaki wybór jest najlepszy?

Otóż badania, w których oceniano skuteczność  poszczególnych form badania (z użyciem metod scyntygraficznych, wykazały, że tabletki i pastylki są dłużej przetrzymywane w jamie ustnej i charakteryzują się dłuższym czasem uwalniania substancji czynnych w porównaniu z aerozolami i płynami do płukania, dlatego prawdopodobnie działają dłużej i skuteczniej niż aerozole.

Stosowanie aerozoli

W przypadku aerozoli istnieje ryzyko połknięcia dawki leku, dodatkowo spożywanie pokarmów lub picie napojów przed, jak i po aplikacji może osłabić ich działanie. Aerozole często są jednak postacią leku z wyboru na ból gardła u małych dzieci, poniżej 4 roku życia, u których istnieje ryzyko zadławienia się. Przy wyborze leku powinniśmy także pamiętać o zawartości cukru w przypadku diabetyków, ale też pacjentów z tendencją do próchnicy [2,3].

Jeśli chodzi o substancje czynne w lekach na ból gardła do stosowania miejscowego, możemy je podzielić przede wszystkim ze względu na mechanizm działania. Warto również pamiętać, że poszczególne leki mogą różnić się profilem bezpieczeństwa i ograniczeniami wiekowi. Najważniejsze informacje dotyczące substancji czynnych w popularnych środkach na bólu gardła zostały ujęte w krótkiej charakterystyce poniżej.

Substancje o działaniu przeciwbólowym i przeciwzapalnym

• Benzydamina

Lek z grupy NLPZ, wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne, ale również antyseptyczne i miejscowo znieczulające. W odróżnieniu od innych NLPZ benzydamina nie hamuje cyklooksygenazy ani lipooksygenazy i nie powoduje działań niepożądanych ze strony górnego odcinka przewodu pokarmowego. Dodatkowo podawana miejscowo na błony śluzowe przenika w niewielkim stopniu – tylko ok. 5%, przez co ryzyko ogólnoustrojowych działań niepożądanych jest minimalne. Dostępna w postaci aerozoli, pastylek do ssania, płynów do płukania. W postaci aerozolu do gardła można ją stosować nawet już u niemowląt (1 dawka na 4 kg masy ciała) [4].

• Salicylan choliny

Lek z grupy NLPZ, wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe, pochodna kwasu salicylowego. Stosowany miejscowo salicylan choliny wykazuje wobec niektórych drobnoustrojów słabe działanie bakteriobójcze. Dodatek choliny powoduje zwiększone wydzielanie śliny, co uzupełnia efekt przeciwzapalny produktu. Nie należy stosować u dzieci poniżej 12 r.ż. ze względu na ryzyko wystąpienia zespołu Rey’a. Z tego powodu brak danych dotyczących działania ogólnoustrojowego należy zachować szczególną ostrożność u pacjentów z chorobą wrzodową żołądka oraz astmą oskrzelową [5].

• Flurbiprofen

Lek z grupy NLPZ, wykazuje działanie przeciwbólowe, przeciwzapalne i przeciwgorączkowe. Niezwykle ważne jest, że flurbiprofen podawany miejscowo w postaci pastylek do ssania wchłania się ogólnoustrojowo, przez co może wykazywać działania niepożądane typowe dla NLPZ podawanych doustnie (gastrotoksyczność, podwyższenie ciśnienia tętniczego, wpływ na wydolność nerek), zwłaszcza u pacjentów z grup ryzyka. Dlatego nie powinno się go stosować łącznie z NLPZ podawanymi doustnie. Flurbiprofen w postaci pastylek do ssania nie może być stosowany u dzieci poniżej 12 r.ż [6]

• Diklofenak

Dostępny do stosowania miejscowego w postaci płynu do płukania. Może być stosowany od 14 r.ż. Według dostępnych danych ryzyko wchłaniania i działania ogólnoustrojowego po podaniu miejscowym jest minimalne

Substancje o działaniu antyseptycznym

• Alkohol 2,4- dichlorobenzylowy, Amylometakrezol

Takie połączenie substancji wykazuje działanie przeciwbakteryjne, przeciwgrzybicze i przeciwwirusowe, ale także miejscowo znieczulające. Może być stosowane powyżej 6 r.ż. Istnieją badania dowodzące skuteczności tych związków w łagodzeniu bólu gardła [8].

• Chlorek cetylopirydyniowy

Jest to czwartorzędowy związek amoniowy o działaniu odkażającym. Wykazuje działanie bakteriobójcze wobec bakterii Gram-dodatnich i słabsze wobec Gram-ujemnych oraz grzybobójcze (Candida albicans); nie działa na prątki kwasooporne i wirusy. Może być stosowany w pastylkach do ssania już od 4 roku życia. Obecny również w składzie żeli na ząbkowanie u niemowląt [9].

• Chlorheksydyna

Wykazuje silne działanie bakteriobójcze i bakteriostatyczne. W leczeniu objawowym bólu gardła dostępna w postaci tabletek do ssania w połączeniu z kwasem askorbinowym. Po podaniu miejscowym na błony śluzowe praktycznie nie wchłania się do krążenia ogólnego. Najczęściej występującym działaniem niepożądanym są przejściowe zaburzenia smaku, utrzymujące się maksymalnie do 4 godzin po użyciu. Tabletki zawierające chlorheksydynę w składzie mogą być stosowane dopiero od 12 roku życia [10].

Substancje o działaniu znieczulającym miejscowo

• Lidokaina

Pochodna amidowa. Lidokaina po podaniu doustnym wchłania się przez błonę śluzową policzków. Jej biodostępność po podaniu doustnym wynosi 35%. Jest szybko metabolizowana w wątrobie, a metabolity są wydalane z moczem. W preparatach do leczenia objawowego bólu gardła zarejestrowana od 6 roku życia. Może wywoływać przemijające drętwienia w obrębie jamy ustnej i gardła lub trudności z przełykaniem [11].

• Benzokaina

Obecnie stosowana rzadziej ze względu na większe ryzyko wywoływania reakcji alergicznych w porównaniu do lidokainy. Może być stosowana dopiero powyżej 12 roku życia.

• Ambroksol

Chociaż powszechnie znany jako lek mukolityczny i ułatwiający odkrztuszanie, należy pamiętać o działaniu miejscowo znieczulającym  ambroksolu, które wynika z blokowania kanałów sodowych. W badaniach klinicznych wykazano znaczące zmniejszenie bólu gardła oraz zaczerwienienia gardła, u pacjentów stosujących ambroksol w postaci pastylek do ssania. W postaci tabletek do ssania można stosować u dzieci > 12 r.ż. [12].

 Piśmiennictwo:

1. Hryniewicz W. Rekomendacje postępowania w pozaszpitalnych zakażeniach dróg oddechowych. Narodowy Program Ochrony Antybiotyków 2016.
2. Limb M., Pickford M., Church A. i wsp.: Scintigraphy can be used to compare delivery of sore throat formulations. Int. J. Clin. Pract., 2009; 63: 606–612.
3. Skotnicka B. Objawowe leczenie bólu gardła u dzieci z zapaleniem gardła i migdałków podniebiennych. Medycyna Praktyczna.
4. Benzydamina; Medycyna Praktyczna; https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=909
5. Charakterystyka Produktu Leczniczego Cholinex.
6. CHPL Strepsils Intensive.
7. Charakterystyka Produktu Leczniczego Glimbax.
8. Charakterystyka Produktu Leczniczego Strepsils z Miodem i Cytryną.
9. Cetylpirydyna (chlorek cetylpirydyny). Medycyna Praktyczna; https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=1414
10. Charakterystyka Produktu Leczniczego Sebidin.
11. Charakterystyka Produktu Leczniczego Orofar Max.
12. Ambroksol, Medycyna Praktyczna; https://indeks.mp.pl/leki/desc.php?id=68.